ازمدیریت توسعه تا جغرافیای آمایش

از جغرافیای آمایش تا مدیریت توسعه 

پروفسور پل کلاوال ، که بین پنج تا ده نفر از اعاظم جغرافیای آمایش در جهان به شمار می رود (1) ، می گفت اصل بر مدیریت توسعه است ؛ توسعه غالبا" با مطالعات عمران ، و ساخت تاسیساتی زیربنایی چون سدٌ و جادٌه ، و... تا بیمارستان و مدرسه شروع می شود ؛ و در همین قدم اوٌل مطالعه است که از خود می پرسیم : کجا ؟ چرا ؟ .

-         کجا به فلان تاسیسات عمومی نیاز است ؟ و این نیاز تا چه حدٌ اساسی و حیاتی است ؟ .

-         امکان استقرار تاسیسات مزبور در چه مکان ، چه حدٌ و نقطه ای از سطح زمین وجود دارد ؟

تنگناهای پیش رو چه هستند و اگر محلی را بر محلٌی دیگر برای استقرار فلان موسسه عمومی ( زیرساخت ، زیربنا ) بر محل ٌ دیگری ترجیح می دهیم چرا ؟.

اینجا است که « شناخت انسان ن و « شناخت جامعه ی انسانی » دارای ضرورتی می شود که در پیوند با « شناخت سطح زمین » ، « جغرافیای انسانی » را به وجود می آورد : رشته ای که نخستین ، اساسی ترین و مهم ترین حوزه در مطالعات آمایش سرزمین به شمار می رود .

اصولا" لفظ « آمایش سرزمین » اصطلاحی بوده است که در اوایل قرن بیستم در حوزه ی جغرافیای انسانی به کار می رفته است ؛ و در اواسط آن قرن به فکر افتاده اند که این « آمایش خود به خودی » یا آمایش سنٌتی توسط انسان بر روی زمین را به صودتی حتی الامکان عملی و منطقی ، و بنا بر مطالعات دقیق فبلی ، در آورند ؛ و به این ترتیب آمایش سرزمین شکل گرفته است ؛ و مبتنی بر جغرافیای انسانی ، جمعیٌت شناسی ، جامعه شناسی توسعه ، و اقتصاد اجتماعی ، به صورت رشته ای دانشگاهی در آمده است .

پس ریشه مطالعات آمایشی ، چه بخواهیم و چه نخواهیم و چه اذعان کنیم و چه اذعان نکنیم ، قبل از هر حوزه مطالعاتی دیگری ، در جغرافیای انسانی است ؛ و مبتنی بر تجربیٌات حاصله از آمایش های خود به خودی انسان که در کتاب های جغرافیای انسانی و... آمده اند ، و ما کتاب جغرافیای انسانی ، نوشته ماکس درئو را یکی از بهترین کتابها در این زمینه یافته ایم .

(1)     نویسنده یادداشت فوق هیچگاه دانشجوی رسمی پروفسور کلاوال نبوده است ؛ و فقط به صورت مستمع آزاد در کلاسهای وی در پاریس شرکت می کرده است . امٌا محبٌت آن استاد به حدٌی بوده است که در مسافرتی به ایران با یافتن شماره تلفن و آدرس این دانشجویش توسط دفتر مطالعات سیاسی و روابط بین الملل وزارت امور خارجه ، با وی دو ملاقات مطالعاتی در آنجا ترتیب داده است ؛ و در سفر بعدی که به منظور شرکت در سمینار بین المللی محیط زیست ملاقات هایی با نویسنده داشته است ؛ بیش از سابق از افق آمایش سرزمین در جهان با شرایط جدید صحبت کرده است .

(2)     این درس از پروفسور کلاوال در سال 1980 ، پس از چند ساعت از کلاس ، و با اتکاء بر حافظه و تدوین مجدد یادداشت شده و پس از آن بارها مورد حکٌ و اصلاح، و با اتکاء بر کتاب جغرافیای انسانی درئو ، تصحیح و تکمیل قرار گرفته است .