جغرافیا و آمایش  Teheran.Iran. geographie et amenagement

جغرافیا و آمایش Teheran.Iran. geographie et amenagement

آموزش و پژوهش علمی جغرافیا ( شناخت سرزمین ) و آمایش سرزمین ، کپی و استفاده ی غیر مجاز از محتویات این سایت در هرگونه سازمان اداری ممنوع است .
جغرافیا و آمایش  Teheran.Iran. geographie et amenagement

جغرافیا و آمایش Teheran.Iran. geographie et amenagement

آموزش و پژوهش علمی جغرافیا ( شناخت سرزمین ) و آمایش سرزمین ، کپی و استفاده ی غیر مجاز از محتویات این سایت در هرگونه سازمان اداری ممنوع است .

جغرافیای انسانی.مردمشناسی . بهره وری . آمایش سرزمین

به یاد پروفسور محمد حسن گنجی

مردم شناسی
 
و 
جغرافیای انسانی

در خدمت
 
بهره ورسازی سرزمین

آمایش و توسعه

بنا به « جغرافیای انسانی سنٌتی » ، انسان کاملا" مجبور به گردن نهادن به قوانین طبیعت نیست ؛ بلکه مختار است که در طبیعت به میل و به نفع خود تحولاتی به وجود آورد ؛ و از اینجا است که :
جغرافیای انسانی به شیوه تولید می پردازد
امٌا 
مردمشناسی با هرسه شیوه تولید ، توزیع ، و مصرف کار دارد
و در این راه :
به روابط بین مردم یا انسان و محیط اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی وی ( شبیه جامعه شناسی )
و 
روابط انسان و محیط طبیعی وی ( شبیه جغرافیای انسانی ) 
می پردازد.
در این رابطه ابزار به معنی زبان ، ادبیٌات ، و قواعدی تحت عناوین عادات و آداب و رسوم و سنن در ارتباط با سایر اعضاء اجتماع و جامعه است ؛ 
و
هرگونه ابزار تولید چون بیل در کشاورزی و ابزار توزیع چون ارٌابه و ابزار مصرف چون کاسه ، ابزار مادٌی را تشکیل می دهند.
همانطور که جغرافیای انسانی ، سرزمین را آنطور که هست ، و نه آنطور که باید باشد ( موضوع بهره ورتر ساختن و آمایش کردن ) مطالعه می کند؛ مردم شناسی نیز روابط انسان با زمین و و مردم ساکن بر آن را به نحوی که هست مورد مطالعه قرار می دهد ؛ و ضرورت و چند و چون تغییر و تحوٌل و در واقع بهسازی آن را به علوم مدیریت ( سیاستگذاری و برنامه ریزی و... ) و سایر علوم و فنون اجتماعی چون علوم سیاسی ، حقوق اداری ،علوم اقتصادی ، و... واگذار می کند .
بهره وری سرزمین از آنجا که از سنٌت ( موضوع مردم شناسی ) به صنعت ( علوم و فناوری ) می رود ؛ به خصوص در کشورهای در حال توسعه ، می تواند مبتنی بر مطالعات مردم شناسی به عنوان نخستین مرحله از مطالعات وضع موجود ، تلقی شود .
از این رو همانطور که ماکس درئو ، جغرافیدان بزرگ فرانسوی ، تذکر داده است 
مردم شناسی « از جغرافیای انسانی تحلیلی تر به نظر می رسد » .

    جغرافیای انسانی . بهره وری از سرزمین . آمایش سرزمین

    بهره وری سرزمین

     

    از


    جغرافیای انسانی

     

    به :


    علم اقتصاد


    جامعه شناسی


    سیاست آمایش سرزمین


    سیاست حفظ محیط زیست


    به سوی :


    توسعه پایدار



    برخی از آماتورها و مبتدیان مطالعات زمین ، و سرزمین در ایران ، همچنان رابطه ی بین انسان - زمین و فعالیت را ، به اشتباه ، تعریفی از آمایش سرزمین ( یا به تعبیر سالهای 1350-1353 در ایران « بهره برداری از سرزمین » ) معرفی می کنند ؛ و در جهت عکس پیشرفت و توسعه علمی به ترویج این تعریف اشتباه می کوشند . حال آنکه چنین تعریفی به جغرافیای انسانی ، و آنهم به صورت سنٌتی خود در دوقرن قبل از این ، بر می گردد که آلبر دو مانژون به پیروی از ویدال دو لابلاش موضوع جغرافیای انسانی را مطالعه مناسبات موجود میان گروه های انسانی و محیط جغرافیائی معرفی کرده است ؛ و نهایتا" : 

    دستکاری انسان در طبیعت

    بنا به این مکتب ، جغرافیای انسانی سنٌتی توسط مکتب جغرافیائی فرانسه از جبرگرائی خارج شده وارد امکانگرائی می شود :

    یک گروه انسانی خردمند تر می تواند با بهره وری بهتر از سرزمینی فقیر تر ، نسبت به گروه انسانی کم خردتری که سرزمینی غنی تر را در اختیار دارد تولیداتی بیشتر و بهتر داشته به رشد و توسعه ای مطلوب تر برسد .

    آندره شوله در این رابطه مثالی از کشت گندم در کانادا آورده است که در مطالعات مربوطه مکررا" از آن استفاده شده است .

    بهره وری از سرزمین در حوزه اقتصاد بنا بر روابط اقتصادی اجتماعی در امر دستکاری در طبیعت ، تاثیرگذاری بر محل و مکان جغرافیائی ، یا به اصطلاح « تحولات فضائی » است ؛ که به رغم آنچه که آماتور ها و دانشجویان کشورهای جهان سوٌم تصور می کنند مرتبط با « جغرافیای اقتصادی »  ( که به انواع و میزان محصولات هرمکان و حمل و نقل آنها می پردازد ) نیست ؛ بلکه

     

    تکیه بر شیوه تولید دارد

    و

    شیوه تولید موضوع جغرافیای انسانی است


    با این تفصیل « بهره وری از سرزمین » در سه شاخه متفاوت امٌا مکمل یکدیگر مورد مطالعه قرار می گیرد :

    - مطالعه ی شیوه های سنٌتی و مجموعا" عقب مانده تر؛ ( موضوع جغرافیای انسانی و مردم شناسی ) و تبدیل این شیوه های صنعتی و پیشرفته تر ( موضوع مدیریت ، برنامه ریزی اقتصادی ، و فناوری ) به منظور افزایش هرچه بیشتر و بهتر تولید 

    - توازن تولید در نقاط مختلف کشور ( سرزمین ) که در مواردی به نفع رسیدگی به برخی از مناطق محروم ، ازجمله به دلایل سیاسی و کاهش از نارضایتی ها و جلوگیری از مهاجرتهای به شهرها و... پایتخت ) از رشد تولید بالقوه تولید در کوتاه مدت می کاهد و موضوع « آمایش سرزمین » ( در حیطه برنامه ریزی توسعه ) است .

    - توجٌه به کاهش خساراتی که در مسیر تولید ممکن است بر زمین وارد آید و به تدریج نه تنها از بهره وری آن بکاهد بلکه چه بسا به کلٌی از حیٌز انتفاع خارج سازد . موضوع : حفظ محیط زیست ؛ و توسعه پایدار .

    مآخذ شناسی آمایش سرزمین ((8)

     

      

     

    متخصصان محلٌی 

    معضل شناخت اهمٌیت و استفاده از نیروی انسانی متخصص به عنوان مهم ترین بخش از سرمایه اجتماعی و توانمندی های یک محل به منظور آمایش همان محل  همچنان در ایران باقی است ؛ حال آنکه نوشته هائی در این باره منتشر شده است که از آنجمله اند :

    امامی ، مهدی  ( وزارت فرهنگ و آموزش عالی ) . دانشوران معاصر ایران . شیراز . کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز . 1375 .

    وزارت علوم و تحقیقات و فناوری . بانک اطلاعات محققین و متخصصین کشور . تهران . مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران . 1382 .

    اگرچه متاسفانه در اینگونه مآخذ تا این اواخر اکثرا" موضوع آمایش سرزمین نمایه نشده است ؛ و به صراحت غفلت ، عدم عزم راسخ ، یا ... مسئولان اجرائی امر نسبت به آمایش علمی و حقیقی سرزمین را نشان می دهد . نیز نگاه کنید به :

    تهرانی زاده ، محسن . برگزیدگان علمی و فرهنگی کشور . تهران . ( ریاست جمهوری ) دفتر شورای جذب نخبگان . بی تا .

    تهرانی زاده ، محسن . شرح حال تخصصی استادان و دانشیاران کشور . تهران . ریاست جمهوری ) دفتر شورای جذب نخبگان  . 1373 .

    با مطالعه این مآخذ و توجه به عدم وجود فارغ التحصیلان معتبر آمایش سرزمین در کشوری که سالانه میلیاردها تومان به قیمت جاری صرف به اصطلاح پروژه های مطالعاتی آمایش سرزمین می کرده است این نتیجه حاصل شده است که چرا فلان تحصیل کرده امور پسماندها ؟ یا تحصیلکرده جامعه شناسی کودکان و نوجوانان ، یا نقاش و روزنامه نگار ، ... به خود اجازه می داده اند که در باره آمایش سرزمین کتاب و مقاله نوشته منتشر کنند . یا چرا دوستان دانشجو و فارغ التحصیل معماری نخست وزیر وقت از فلان دانشگاه غیردولتی میداندار آمایش سرزمین در کشور شده اند .

    بخش اعظم این ایرادات ، و اساس در واقع وارونه ی آمایش سرزمین به سبک بازهم نسبتا" وارونه ی کنونی مربوط به نخست وزیری و وزارت برنامه و بودجه در سالهای 1362 و 1363 است ؛ و آنگاه عدم توجه سازنده ی وزارت علوم و فناوری ، به ویژه مدیران گروه های آموزشی مربوطه در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی که بحث وظایف آنان در پایان نامه ای ( سهیلا تاج مهرابی نمین . 1373 ) آمده است .

    طراحی و پیاده سازی آموزشهای مجازی در قلمرو جغرافیا و آمایش سرزمین توسط نگارنده این سطور فقط قطره ای از رودی است که میبایست جاری شود و به راه افتد و اقیانوسی را پدید آورد .

    امروز برخی مدعی دانش آمایش سرزمین در بعضی کشورهای در واقع بسیار عقب مانده جهان هستند که خود از استادانی که حقیقتا" در رشته آمایش سرزمین تحصیلات معتبری داشته باشند درس نگرفته اند !!! ؛ و آن استادان حتی براساس منابعی معتبر تدریس نکرده اند و چه بسا به تدریس نوشته یک کاریکاتوریست در باره آمایش سرزمین پرداخته اند .

    آمارهای نیروی انسانی قبل از هرچیز ضرورت حضور و فعالیٌت متخصصین حقیقی آمایش سرزمین در هر محل را به منظور مطالعات آمایشی آن محل یا سرزمین نشان می دهند .

     

     

     

     

    ماخذ شناسی آمایش سرزمین ( ۷ )

     

     

     

     آمارهای جمعیتی - نیروی انسانی

     

    تعداد و ساختار جمعیت می تواند نشان دهنده نیاز های آن جمعیت باشد ؛ که قاعدتا" می بایست در محل ارضاء شود تا جمعیت به دنبال آن دست از مهاجرت از محل خود نزند .

    رشد جمعیت از مهم ترین عواملی است که در برنامه ریزی توسعه و پاسخگوئی به نیاز های آتی جمعیت آتی مطرح است .

    تعداد ، ساختار ، و رشد جمعیت هرکدام به روستائی و شهری تقسیم می شوند که هرکدام نیازهائی متفاوت دارند . در ایران که هنوز هم بیش از یک میلیون نفر جمعیت عشایری وجود دارد ، جمعیت غیر ساکن نیز می بایست در نظر گرفته شود ؛ به این دلیل است که در آمایش سرزمین ایران و از دیدگاه جامعه و جمعیت قبل از همه نتایج یک سرشماری نسبتا" دقیق مطرح می شوند :

    سرشماری نفوس و مسکن

    مسئله ی ازدحام جمعیت در شهرهای بزرگی چون اصفهان ، مشهد ، شیراز ، تبریز ، و به خصوص تهران و هزاران مسئله ی ناشی از این ازدحام ، از یک طرف ، و تخلیه شهرها و روستاها که در زمره ثروت ملی به شمار می روند از طرف دیگر ، ازمهم ترین مسائل توسعه نیافتگی به شمار می روند . شاید نخستین قدم آمایش سرزمین در مطالعات آمایش جمعیت سرزمین ، یعنی تعدیل جمعیت حال و آینده در مناطق مختلف کشور ، و بنابر این مطالعه جمعیت هر آبادی از محل مورد نظر باشد .

    تا به این بخش ، جمعیت چون « جامعه مصرف کننده کالاها ، خدمات ، و به ویژه خدمات عمومی » مورد ملاحظه قرار می گیرد . بحث نقش جمعیت تولید کننده ، به ویژه توانمند سازی جمعیت مناطق عقب مانده از آمارهای نیروی انسانی شروع می شود .

    -         جمعیت فعال

    -         جمعیت بیکار ( و مسئله نیروئی عظیم که به هدر می رود )

    -         جمعیت شاغل

    فعال های شاغل برحسب سن و جنس و نوع کار ( که تا به چه حد در توسعه محل مناسب است ) در بخش های کشاورزی ، صنعت ، خدمات ...

    نرخ « جمعیت آموزش دیده در یک محل » نیز از « شاخص های توسعه » اساسی در آن محل است . در این خصوص مجموعه هائی اطلاعاتی ووجود دارد .

    آموزش و پرورش بنا به دیدگاه توسعه انسانی چون ضرورت و پیشنیاز توسعه سایر بخش ها از مباحث بسیار مهم آمایش سرزمین محسوب می شود ؛ که مطالعه در این خصوص باز از آمار نامه های مربوطه شروع می شود .

    وزارت آموزش و پرورش . معاونت برنامه ریزیو توسعه مدیریت . آمار آموزش و پرورش سال تحصیلی 87 – 1386 . تهران . وزارت آموزش و پرورش . دفتر آمار ، برنامه ریزی و بودجه . 1386 .

    پس از اطلاع از این ساختار و به اصطلاح « وضع موجود » است که ، به منظور آمایش و برنامه ریزی ، به پیش بینی تعداد دانش آموزان سرزمین یا محل مورد نظر می پردازند . نگاه کنید به پایان نامه ای که در این باره توسط مریم خجسته پور در مرکز برنامه ریزی سیستم ها . دانشگاه صنعتی اصفهان . مرداد 1367 ارائه شده است .

    امٌا احتمالا" مهم تر از آموزش و پرورش در سطوح ابتدائی و متوسطه ، آموزش متخصصان یا به اصطلاح آموزش عالی در منطقه مورد نظر باشد ؛ مثلا" در :

    موسسه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی . آمار آموزش عای ایران سال تحصیلی 89 – 1388 . تهران . موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی . 1390 .

    موسسه مربوطه اقداماتی نسبتا" قابل توجه در مطالعات آمایش آموزش عالی ایران داشته است ؛ از جمله منعکس در :

    نوذری ، سیما . موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی ایران . اطلس پهنه بندی آموزش عالی در ایران سال تحصیلی 89 – 1388 . تهران . موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی . 1390 .