تعریف اوٌل در حیطه جغرافیا و آمایش
آمایش کردن یک سرزمین به این معنی است که سطح جغرافیایی یا فضای جغرافیایی یا آنطور که مصطلح شده است « سرزمین » یک کشور را به دو لحاظ مکمٌل یکدیگر در نظر گرفته به کار گیریم :
- منابع یا به اصطلاح منابع طبیعی به منزله توانمندیهای کشور
- انجام وظیفه یا در واقع انجام فریضه نسبت به جای جای آن
اقتباس از :
— Edgard Pisani, Administration de gestion, administration de mission, Revue française de sciences politiques, n°2, avril-juin 1956, p. 315-330
سازمان عمران درٌه تنسی
سرزمین تنسی ، در مشرق آمریکای شمالی ، که از سال 1796 به صورت یکی از ایالتهای ایالات متحده آمریکا در آمده است 109،412 کیلومتر مربع وسعت ، و بیش از 6 میلیون نفر جمعیٌت دارد . پایتختش ناشویل است و شهرهای مهم آن عبارت اند از : کلمبوس – ساوانا – میگن – و... که در دهه 1930 ، با روستاهائی متعدد ، به بحرانی بزرگ از فقر و بیکاری گرفتار شد ؛ و در مجموعه سیاستگذاری های مشهور به نیو دیل ، در سال 1933 فرانکلین روزولت ، رئیس جمهور وقت آمریکا ، دستور داد که به منظور ساماندهی منطقه و مقابله با فقر و بیکاری سازمانی تشکیل شود که بنام « سازمان عمران درٌه تنسی » tennessee valley authority (T.V.A) نامیده شد .
سارمان عمران درٌه تنسی به لحاظی متعدد ، و از آنجمله به لحاظ ساماندهی یک سرزمین ، به ویژه استفاده از مطالعات جغرافیایی سرزمین تنسی به منظور برنامه ریزی آمایش و توسعه آن اهمیٌتی جهانی یا فته است .
تی . وی . ای نه تنها از نظر رابطه جغرافیا با ساماندهی سرزمین ، ، بلکه به طور کلٌی در مباحث آمایش سرزمین یک مرجع اساسی و شاید بزرگترین مرجع محسوب می شود ؛ و به این ترتیب اکثر قریب به اتفاق استادان آمایش ، آن را به عنوان مهم ترین مطالعات جغرافیا برای آمایش سرز مین معرفی کرده اند .
اصولا" فعالیٌت های این سازمان ، به ویژه در زمان مدیریت دیوید لیلینتال ، شاید موفقترین مدیریٌت توسعه محلٌی و بنابر این سیاستگذاری – برنامه ریزی و آمایش منطقه ای در جهان معرفی شده است .
اشاره ای بسیار مجمل به طرح تنسی :
در دهه 1930 قرار بر این شد که طی یک طرح جامع ، آب رودخانه تنسی را مهار کرده به منظور بهبود منطقه ، و به خصوص ایجاد اشتغال مردم فقیر روستائی منطقه مورد استفاده قرار گیرد . این طرح در منطقه ای به وسعت اروپای غربی و شامل بر حدود 70 میلیون نفر جمعیٌت به اجرا در آمده نتایجی به شرح زیر داشت :
- قابل کشتیرانی کردن بخشی بسیار مهم از رودخانه
- ساخت حدود سی سد که برخی بعدا" از مراکز اتمی آمریکا شدند .
- تاسیسات متعدد برق – آبی با استفاده از زغال سنگ در محل
- کاهش خطر سیل
- کنترل فرسایش خاک در مزارع
- افزایش امکانات آبیاری کشاورزی
- تولید کودهای شیمیایی
- کشت محصولاتی جدید ( از جمله پسته ؟ )
- ساخت دهکده های ییلاقی و تفریحی شامل خانه های استراحتگاهی
- ساخت شهر های جدید
- استخراج معادن
- احداث صنایعی چون صنایع تبدیلی غذایی – صنایع فلزی – کشتی سازی – و... تا ایجاد ناسا
و...
به مناسبت « روز پژوهش » : ۲۵ / ۹ / ۱۳۹۰
جغرافیا و آمایش
در مضمون سنٌتی آن
« جغرافیا و آمایش » گرچه یک رشته پژوهشی ، آموزشی و سرانجام کاربردی است . امٌا تعریفی به اصطلاح همه پسند علمی ندارد . در این حوزه :
جغرافیا ، مطالعه ای است در توصیف زمین ، در خدمت :
آمایش ، یعنی فنٌ یا روشی که ساماندهی می کند .
ساماندهی بر حسب مشخصٌات ، و مقتضیٌات جغرافیایی ، یا « فضای جغرافیایی » را ساماندهی سرزمین یا بنا به ترجمه ای نه چندان مطلوب در ایران (۱) « آمایش سرزمین » می خوانند .
اگر برنامه ای به منظور آمایش سرزمین تهیٌه شد به آن برنامه آمایش سرزمین می گویند که خود به دو بخش اساسی تقسیم می شود :
برنامه ریزی ( تهیٌه برنامه ) آمایش سرزمین
برنامه گزاری ( اجرای برنامه ) آمایش سرزمین
برنامه آمایش نیز چون هربرنامه ای دیگر از جهان بینی ( که کاملا" با جهان بینی اسلامی تطبیق می کند ) ، و سیاستگذاری شروع می شود ، که اتفاقا" بخش سیاستگذاری ، نقطه ای ثقل آمایش را تشکیل می دهد . در واقع آمایش سیاستگذاریی است در جهت عدالت اجتماعی بر اساس مناطق سرزمین که نه تنها در جهت توسعه متوازن حرکت می کند ؛ بلکه فراتر از آن به جبران مافات ، و تعدیل مداوم توسعه ، بین مناطق متفاوت سرزمین می پردازد .
جغرافیای عمومی تنها یک توصیف محسوب می شود ؛ امٌا :
جغرافیا ی آمایش ؟(۲) شناختی هدفمندانه یا در واقع توصیفی با توجٌه به مقتضیٌات آمایش سرزمین است که به این منظور آگاهی جغرافیدان از اصول آمایش سرزمین ضرورت می یابد ؛ و دانش وی به سیاستگذاری یا به طور کلٌی مدیریت و برنامه ریزی به این امر کمک می کند .
سرانجام ، آمایش مفهومی است که میبایست قبل از هر چیز درک ، و آنگاه در توسعه ی یک سرزمین ، کاربردی شود ؛ که چنین هنری نزد هر تحصیلکرده و صاحبمدرک آمایش سرزمین به حدٌ کافی یافت نمی شود ؛ و نزد دیگران تقریبا" وجود ندارد .
(۱) این ترجمه در ابتدا مورد پسند شاه مخلوع قرار گرفته و بعدا" متداول شده است
(۲) اکثر جغرافیادانان مربوطه این اصطلاح را نمی پسندند ُ غلط می دانند ُو به کار نمی برند
نگاهی به قلمرو
جغرافیا و آمایش
آمایش یا در حقیقت « ساماندهی » ، به مفهوم جغرافیا ، علم الاقتصاد ، جامعه شناسی ، و دیگر رشته هائی از این قبیل نیست . آمایش یک « سیاست » است که استراتژی خاص ٌ خود را می طلبد ؛ و در این استراتژی ، جغرافیا ، علوم اقتصادی ، علوم اجتماعی ، و نظایر آن ها ابزاری برای رسیدن به هدف ، یعنی ساماندهی یک محل ، از یک روستا گرفته تا سرزمین کل یک کشور و فراتر از آن ، می باشند . ( که هدف این ساماندهی نیز جلوگیری از افزایش فقر مطلق و نسبی ، بیکاری ، افزایش شکاف در آمدی بین اقشار اجتماعی ، منطقه گرائی ، شورش های محلٌی ، تجزیه طلبی های منطقه ای ، عدم امنیٌت کشور ؛ و نهایتا" : حفظ وحدت ملٌی و یکپارچگی کشور است ) .
ساماندهی « سرزمین » معطوف به سرزمین است که قبل از هر چیز طبیعت یا یک محیط طبیعی خاص را در بر می گیرد : آنچه که این روزها بیش از همه تحت عنوان ژئو مورفولوژی مورد مطالعه قرار می گیرد و خواه نا خواه با زمین شناسی ، توپولوژی ، و... پیوند می خورد .
سیاست های ساماندهی علی العموم ریشه خود را در مدیریت دولتی دهه 1950 فرانسه می بینند ؛ امٌا شاید مهم ترین مباحث جایگاه جغرافیا در آمایش یا ساماندهی ، به آمریکای دهه 1940 ، و طرح مشهور t.v.a بازگزدد .
بنابر این اگر بخواهیم از اقدام آمایشی داریوش بزرگ هخامنشی در ساخت جادٌه شاهی ، و .... اقدامات متعدد صفویان در آمایش زاینده رود و به طور کلی منطقه اصفهان صرفنظر کنیم ؛ می توانیم در شناخت « جغرافیا و آمایش » به همان طرح مشهور درٌه تنسی در آمریکا باز گردیم .