جرافیای آمایش ؟ نه ! آمایش « سرزمین »

آمایش سرزمین ، یک سیاست (1) ، نوعی مدیریت ( برنامه ریزی و سازماندهی )

و مهندسی است که نه به تمام جغرافیا ، بلکه تقریبا" فقط به مطالعات سرزمین بسته

 است ؛ که این مبحث نیز تا کنون در ایران به درستی ، و توسط متخصصانِ آن ،

 تدریس نشده است و نمی شود .

سی - چهل سال قبل آمایش سرزمین به دلیل ارتباط اصولی خود ، در انستیتو های جغرافیا ، و البته فقط متکی به مقوله سرزمین که هنوز هم در ایران تقریبا" ناشناخته است ، تدریس می شد .

 امروز جغرافیای عمومی متداول در ایران حتی کمتر از جامعه شناسی شهری و روستائی ، شهرسازی و اقتصاد عملی ( اقتصاد مهندسی ) به آمایش سرزمین ربط می یابد . پس :

لطفا" سرزمین و ساماندهی آن را تدریس بفرمایند 

(1) « سیاست » به مفاهیم علوم مدیریتی است ؛ و چندان ربطی به جغرافیای سیاسی پیشرفته در جهان ندارد چه رسد به باصطلاح جغرافیای سیاسی ایران که اکثر قریب به اتفاق مقالاتش حتی به عنوان یک کار عملی دانشجوی ترم اوٌل دانشگاه های معتبر جهان پذیرفته نمی شود .

مفهوم و مضمون سرزمین (3)

مفهوم و مضمون سرزمین (3)

بخش دوم

سرزمین« چیدمانی ازمنابع مادی و معنوی است که می توانند شرایط فعالیت های یک فرد یا یک گروه اجتماعی را سازمان دهند و وی یا گروه اجتماعی مربوط را به هویت اصلی خود آگاه نمایند  . » .

موضوعات این تعریف ،

- تخصیص منابع مادی و معنوی

- شکل دادن

و

- خود اتکائی

از لحاظ منابع مادی است .

این آخرین بخش از تشکیل معنوی بینش جهان و سرزمین ، ارزشی معنوی برای فرد و گروه اجتماعی مربوطه قائل می شود . در زمان حاضر می بینیم که فکر معرفی سرزمین به دنبال عرض اندامی در جنبه مادٌی سرزمین است . کلود رافستن و ئیو بارل روی این قضیه که سرزمین ، واقعیتی دو وجهی دارد تاکید می کنند ؛ بنا بر این عقیده ی مؤکد  به همان اندازه ی عناصر مادی ، عناصر معنوی هم در تشکیل یک سرزمین نقش دارند . بنا به نقطه نظر جغرافیائی و اجتماعی ، ظهور سرزمین بیشتر بخصوص از لحاظی شناختشناسی ، و یاصطلاح علمی و معنوی است . دید فضا ی جغرافیائی در اینجا بسته به تعاریفی است که در مشخص کردن سرزمین داریم . به این ترتیب :

به مفهوم مردمشناختی :

سرزمین به معنی مجموعه ای واحد ، معین و دارای حدود و ثغور مشخص ، تحت کنترل یک گروه اجتماعی است ( مثل قلمروی ملٌی ، محل سکونت یک گروه اجتماعی یا یک قوم ، محلٌه ی خاصٌ گانگسترها ( باندهای بزهکار و جنایتکار )) .

اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Territoire

مفهوم و مضمون سرزمین (2)

پروفسور ژان پل فریه  Jean-Paul Ferrier

مفهوم و مضمون سرزمین (2)

درمفهوم مورد ترجیح در علوم سیاسی و بنا به قدیمی ترین کاربرد آن ، سرزمین بر اساس مرزها ی مشخص کننده ی داخل و خارج مرزها ی یک دولت ، بری تعریف فضای تحت کنترل آن دولت است .

در مفهوم زیست شناختی یا مردم نگاری ، سرزمین فضای جغرافیائی متعلق و به یک قوم ( گروه ) است که می تواند آن را طی یک تهاجم وحشیانه بدست آورده باشد وهم اکنون تحت کنترل دارد .

این اصطلاح گاه توسط برخی از جغرافیا دانان فرانسوی بنا به دو تعریف قبلی به معنی سرزمینی تحت سکونت ، یا تحت تملکِ یک گروه انسانی بکار گرفته شده است .

اصطلاح سرزمین می تواند معرف جدید ترین دوره ی تاریخ ِ جغرافیا باشد . بنا براین مضمون سرزمین در جغرافیا به حساب آوردن « فضاهای مورد سکونت است . در چنین مفهومی :سرزمین دیگر اصطلاحی معادل و مترادف با « فضای جغرافیائی » نیست .

 برای ژان پل فریه مناسب ترین روش درک سرزمین به مثابه « فضائی جغرافیائیِ هماهنگ در عوارض سطح خود » وصل کردن آن به شبکه های جغرافیائی ( شبکه کوهها ، شبکه رودها ، و... ) است . چرا که این روش سبب می شود که بتوانیم پدیده هائی که از حد و مرز یک سرزمین معین می گذرند را نیز بحساب آوریم ؛ و به این ترتیب روابط بین سرزمین و هریک از اجزاء آن را بهتر درک کنیم .

سرزمین« منظومه ای از منابع مادی و سمبلیک است که می تواند شرایط زندگی ما را سازماندهی کند ». *

* آیت اللهی : به این ترتیب شاید بتوان گفت آمایش سرزمین برای تغییر و تحول دادن سرزمین موجود به سرزمین مطلوب است . 

اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Territoire

مفهوم و مضمون سرزمین

مفهوم و مضمون سرزمین

خطای بزرگ جغرافیدانان در کشورهای عقب مانده و در حال توسعه این است که آمایش سرزمین را یک فعالیت جغرافیائی می شمارند ؛ و به این اعتبار خود را در آن متخصص می دانند ، ؛ حال آنکه جغرافیا ، که همگام با جامعه شناسی - جمعیت شناسی - اقتصاد و .... مطالعات اولیه آمایش را تشکیل می دهد ، تنها تخصصی در « جغرافیای آمایش » ، به معنی بررسی سرزمین ، است ؛ و آنهم سرزمینی که در این خصوص تعریف شده و عملا" تعیین شده است وشامل کل ٌ جغرافیا نمی شود .

با این وجود باز چون در کشورهای عقب مانده و درحال توسعه این تمایل و اهمال وجود دارد که به یک تعریف ، یک نظر و یک مکتب بسنده کنند و از سایر تعاریفی که چه بسا ار جحیت داشته باشند بگذرند به ناچار بخش مطالعه اکتشافی مفهوم آمایش سرزمین را در اینجا می آوریم :

تعریف جغرافیائیِ مضمون سرزمین

در « فرهنگ جغرافیا و فضای جامعه ها » از ژاک لوی و میشل لوسو ، ژان پل فریه * سه تعریف کلٌی که مضامین اصلی سرزمین در جغرافیا را می نمایند مطرح می کند :

سرزمین به منزله « فضائی محدود و خاص از سطح زمین » است . 

نُه تعریف فرعیِ زیر چند و چون شکل گرفتن چنین تعریفی اصلی در طول زمان را توضیح می دهند :

مدتی طولانی مضمون سرزمین به نفع مضمون فضای جغرافیائی که علمی  تر به نظر می رسید در حاشیه قرار گرفته بود .

پس از آن ( تا این اواخر ) اصطلاح سرزمین معادل اصطلاح فضای جغرافیائی بکار می رفت . منتهی اصطلاح سرزمین توسط کسانی که نمی خواستند اصطلاحی صرفا" جغرافیائی بکار برده باشند ترجیح داده می شد .

مدٌت کوتاهی است که این اصطلاح معادل محل یا مکان در اقتصاد و علوم سیاسی به منظور نشان دادن خاص بودن یک شهر یا یک منطقه در مجموعه ای بزرگتر ( چون کلٌ کشور ) ، بکار می رود .

اصطلاح سرزمین گاه به این منظور بکار رفته است که تفاوت واقعیت این مضمون را ثابت کند . بنابر این عقیده سرزمین حاکی از یک واقعیت ، یعنی فضائی اجتماعی شده است حال آنکه اصطلاح فضای جغرافیائی فقط مقوله ای فکری در راه شناخت جغرافیائی است .

( ادامه دارد )

* در سال 1984 / 1362 در دانشگاه اکس - مارسی فرانسه استاد مدیر این وبلاگ بوده است .

تاریخچه کاربرد اصطلاح « سرزمین » در جغرافیا

تاریخچه کاربرد اصطلاح « سرزمین » در جغرافیا

اصطلاح سرزمین در ایران ، به ویژه در علوم جغرافیائی ، از زبان فرانسه ترجمه شده است ؛ چرا که :

- در بدو ورود علوم انسانی جدید و غربی زبان فرانسه زبان بین المللی بوده است ؛ و اکثر دانش آموختگان رشته های مربوط از حوالی 1307 خورشیدی تحصیلکرده ی فرانسه بوده اند .

- مفهوم سرزمین در « آمایش سرزمین » عملا" از فرانسه نشآت گرفته است .

- آغازکاربرد این اصطلاح در جغرافیای فرانسه به قرن سیزدهم میلادی بر می گردد ؛ و قبل از آن فرانسویان نیز مانند ایرانیان ( و در ایران در تفاوتی بارز با ایالت و ولایت که مفاهیمی بیشتر سیاسی - اداری داشته اند ) اکثرا" از اصطلاح « منطقه » استفاده می کرده اند .

از قرن هفدهم به بعد میلادی اصطلاح « سرزمین » در مورد شهر و حومه ی آن نیز بکار رفته است ؛ یعنی :

شهر + مزارع و باغات اطراف شهر + دهات ، محلٌه ها و به طور کلٌی سکونتگاه ها ( ی همسایه ) یا جای های اطراف شهر .

از همان قرن هفدهم میلادی است که اصطلاح « سرزمین » در مفاهیمی سیاسی - اداری نیز بکار گرفته شده است ؛ به عنوان مثال : 

سرزمین فرانسه

سرزمین نورماندی

که شرط شناختشان فقط توجٌه به مرز مشخص سیاسی و اداری است . 

امروز سرزمین یک کشور تمام آن چیزی است که در داخل مرزهای آن کشور قرار گرفته است . سرزمین شهر ، تمام آن بخشی است که در داخل مرزهای شهر قرار گرفته است ، داخل محدوده خوانده می شود و قاعدتا" تحت نظر و مدیریت شهر داریِ مربوطه است . 

به همین ترتیب می توانیم سرزمین روستا ، سرزمین بخش ، سرزمین شهرستان ، و سرزمین استان را نیز تعریف کنیم .

اصولا" کاربرد باصطلاح علمیِ واژه « سرزمین » ، یا اصطلاح سرزمین ، در علوم اجتماعی و جغرافیائی ، چندان قدیمی نیست و شاید فقط به سال 1982 بر می گردد . به نوشته ی ژاک لِوی ، این اصطلاح از سال 1982 (1) در کتاب جغرافیائی « سرزمین های زندگی روزانه » آمد و از آنجا متداول گردید .

نخستین کاربرد مهمٌی که این اصطلاح را در علم جغافیا کاملا" متداول ساخت توسط کلود رافستن در کتاب « برای یک جغرافیای قدرت » منتشره در سال 1980 میلادی است . از آن زمان به بعد اصطلاح سرزمین در علومی متعدد به صورتی فزاینده بکار رفته ؛ و ابعادی تازه یافته است .

واژه های سرزمین و « نابرابری سرزمینی » از سالهای 1990 به بعد در علوم اجتماعی و علوم سیاسی بسیار بکار گرفته شده اند . در این وضعیت ، مفهوم سرزمین نیز بسیار توسعه یافته است و از مفهوم اولیه و ساده ی سرزمین سیاسی - اداری به مفاهیم دیگری چون سرزمین های وابسته ، مورد نزاع ، و ...و...و... رسیده است . این گرایش برداشت سیاسی - اداری در کاربرد فرانسوی اصطلاح « سرزمین » بیش از کاربرد آن در زبان انگلیسی و کشورهای انگلوساکسون ( انگلیس - آمریکا - استرالیا - و... ) بوده است .

 در ارتباط با جغرافیا ، فدریک ژیرو معتقد است که اصطلاح « سرزمین » به صورت یک« تکواژ چند وجهی » در آمده است که مفاهیمی بسیار متعدد از آن مستفاد می شود . 

(1) نویسنده ی این سطور در آن زمان دانشجوی دکتری « جغرافیای آمایش » ( گرایش آمایش شهری ) بود که هنوز دانشگاه اکس - مارسی تبدیل نام آن به رشته ی « آمایش سرزمین » را نمی پذیرفت . 

اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Territoire