جغرافیای انسانی.مردمشناسی . بهره وری . آمایش سرزمین

به یاد پروفسور محمد حسن گنجی

مردم شناسی

 

و 

جغرافیای انسانی

در خدمت

 

بهره ورسازی سرزمین

آمایش و توسعه

بنا به « جغرافیای انسانی سنٌتی » ، انسان کاملا" مجبور به گردن نهادن به قوانین طبیعت نیست ؛ بلکه مختار است که در طبیعت به میل و به نفع خود تحولاتی به وجود آورد ؛ و از اینجا است که :

جغرافیای انسانی به شیوه تولید می پردازد

امٌا 

مردمشناسی با هرسه شیوه تولید ، توزیع ، و مصرف کار دارد

و در این راه :

به روابط بین مردم یا انسان و محیط اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی وی ( شبیه جامعه شناسی )

و 

روابط انسان و محیط طبیعی وی ( شبیه جغرافیای انسانی ) 

می پردازد.

در این رابطه ابزار به معنی زبان ، ادبیٌات ، و قواعدی تحت عناوین عادات و آداب و رسوم و سنن در ارتباط با سایر اعضاء اجتماع و جامعه است ؛ 

و

هرگونه ابزار تولید چون بیل در کشاورزی و ابزار توزیع چون ارٌابه و ابزار مصرف چون کاسه ، ابزار مادٌی را تشکیل می دهند.

همانطور که جغرافیای انسانی ، سرزمین را آنطور که هست ، و نه آنطور که باید باشد ( موضوع بهره ورتر ساختن و آمایش کردن ) مطالعه می کند؛ مردم شناسی نیز روابط انسان با زمین و و مردم ساکن بر آن را به نحوی که هست مورد مطالعه قرار می دهد ؛ و ضرورت و چند و چون تغییر و تحوٌل و در واقع بهسازی آن را به علوم مدیریت ( سیاستگذاری و برنامه ریزی و... ) و سایر علوم و فنون اجتماعی چون علوم سیاسی ، حقوق اداری ،علوم اقتصادی ، و... واگذار می کند .

بهره وری سرزمین از آنجا که از سنٌت ( موضوع مردم شناسی ) به صنعت ( علوم و فناوری ) می رود ؛ به خصوص در کشورهای در حال توسعه ، می تواند مبتنی بر مطالعات مردم شناسی به عنوان نخستین مرحله از مطالعات وضع موجود ، تلقی شود .

از این رو همانطور که ماکس درئو ، جغرافیدان بزرگ فرانسوی ، تذکر داده است 

مردم شناسی « از جغرافیای انسانی تحلیلی تر به نظر می رسد » .

جغرافیای انسانی . بهره وری از سرزمین . آمایش سرزمین

بهره وری سرزمین

از

جغرافیای انسانی

به :

علم اقتصاد

جامعه شناسی

سیاست آمایش سرزمین

سیاست حفظ محیط زیست

به سوی :

توسعه پایدار

برخی از آماتورها و مبتدیان مطالعات زمین ، و سرزمین در ایران ، همچنان رابطه ی بین انسان - زمین و فعالیت را ، به اشتباه ، تعریفی از آمایش سرزمین ( یا به تعبیر سالهای 1350-1353 در ایران « بهره برداری از سرزمین » ) معرفی می کنند ؛ و در جهت عکس پیشرفت و توسعه علمی به ترویج این تعریف اشتباه می کوشند . حال آنکه چنین تعریفی به جغرافیای انسانی ، و آنهم به صورت سنٌتی خود در دوقرن قبل از این ، بر می گردد که آلبر دو مانژون به پیروی از ویدال دو لابلاش موضوع جغرافیای انسانی را مطالعه مناسبات موجود میان گروه های انسانی و محیط جغرافیائی معرفی کرده است ؛ و نهایتا" : 

دستکاری انسان در طبیعت

بنا به این مکتب ، جغرافیای انسانی سنٌتی توسط مکتب جغرافیائی فرانسه از جبرگرائی خارج شده وارد امکانگرائی می شود :

یک گروه انسانی خردمند تر می تواند با بهره وری بهتر از سرزمینی فقیر تر ، نسبت به گروه انسانی کم خردتری که سرزمینی غنی تر را در اختیار دارد تولیداتی بیشتر و بهتر داشته به رشد و توسعه ای مطلوب تر برسد .

آندره شوله در این رابطه مثالی از کشت گندم در کانادا آورده است که در مطالعات مربوطه مکررا" از آن استفاده شده است .

بهره وری از سرزمین در حوزه اقتصاد بنا بر روابط اقتصادی اجتماعی در امر دستکاری در طبیعت ، تاثیرگذاری بر محل و مکان جغرافیائی ، یا به اصطلاح « تحولات فضائی » است ؛ که به رغم آنچه که آماتور ها و دانشجویان کشورهای جهان سوٌم تصور می کنند مرتبط با « جغرافیای اقتصادی »  ( که به انواع و میزان محصولات هرمکان و حمل و نقل آنها می پردازد ) نیست ؛ بلکه

تکیه بر شیوه تولید دارد

و

شیوه تولید موضوع جغرافیای انسانی است

با این تفصیل « بهره وری از سرزمین » در سه شاخه متفاوت امٌا مکمل یکدیگر مورد مطالعه قرار می گیرد :

- مطالعه ی شیوه های سنٌتی و مجموعا" عقب مانده تر؛ ( موضوع جغرافیای انسانی و مردم شناسی ) و تبدیل این شیوه های صنعتی و پیشرفته تر ( موضوع مدیریت ، برنامه ریزی اقتصادی ، و فناوری ) به منظور افزایش هرچه بیشتر و بهتر تولید 

- توازن تولید در نقاط مختلف کشور ( سرزمین ) که در مواردی به نفع رسیدگی به برخی از مناطق محروم ، ازجمله به دلایل سیاسی و کاهش از نارضایتی ها و جلوگیری از مهاجرتهای به شهرها و... پایتخت ) از رشد تولید بالقوه تولید در کوتاه مدت می کاهد و موضوع « آمایش سرزمین » ( در حیطه برنامه ریزی توسعه ) است .

- توجٌه به کاهش خساراتی که در مسیر تولید ممکن است بر زمین وارد آید و به تدریج نه تنها از بهره وری آن بکاهد بلکه چه بسا به کلٌی از حیٌز انتفاع خارج سازد . موضوع : حفظ محیط زیست ؛ و توسعه پایدار .

رمضان مبارک باد