سرزمین در جغرافیای سیاسی

مفهوم و مضمون سرزمین (6)

سرزمین در جغرافیای سیاسی

در جغرافیای سیاسی ، سرزمین با تمرکز بر روی روابط بین حکومت و تابعان آن در فضای جغرافیائی تعریف می شود . بخشی از تعریف ماری - کریستین ژائیه می تواند در به تصویر کشیدن پذیرش مضمون سرزمین در جغرافیای سیاسی کمک کند : « ...... منظور از سرزمین  یک حدٌ و حدود سیاسی و فضای زندگی یک گروه انسانی است ... که به دنبال تسلط هر چه بیشتر بر این آب و خاک خود به منظور استفاده هرچه بیشتر است . » . این تعریف اصولا" برای درک اصطلاح جغرافیای سیاسی است ؛ امٌا باید یاد آوری کرد که ماری - کریستین ژائیه در مورد این تعریف ، که به قول وی چیزی جز یک عملِ به روز کردن نیست ، بخصوص در مورد این اعتقاد که هر گروه در یک سرزمین قرار گرفته است ، مورد انتقاد قرار دارد .

روبرت دیوید سِک آمریکائی، و کلود رافستن سوئیسی ، اگر چه حوزه مطالعاتشان منحصر به جغرافیای سیاسی نیست ؛ هردو در یک مورد و به صورتی غیر مستقیم در فهم جغرافیای سیاسی مشترک اند و از آن تعریفی نسبتا" مشابه در سالهای 1980 ارائه داده اند .

به نظر روبرت دیوید سک : 

سرزمین ، بخشی معیٌن از فضای جغرافیائی تحت کنترل یک گروه انسانی است . 

وی موضوع سرزمین را به موضوع استراتژیهای کنترل انسانی گره می زند . به این ترتیب یک گروه از افراد انسان  دارای یک کنترل ( غالبا" اقتصادی ) بر یک سرزمین می شود ، و به منظور تسهیل کار خود و توسعه آن ، تشکیلاتی فضائی در آنجا به وجود می آورد ، و دنباله ی قضایا .

کلود رافستن امٌا با این تعریف ربرت دیوید سِک ، درآن مورد که که سرزمین را فقط قلمروی تحت کنترل یک گروه انسانی معرفی می کند ، مخالف است . بنظر وی این تعریف دیوید سک  سرزمین انسانی را مشابه سرزمین حیوانی تنها محل زندگی یک گروه می داند ؛ بدون آنکه حکومت انسان بر آن را بحساب آورد . به این دلیل کلود رافستن در تعریف خود از نظریه ی منطقی میشل فوکو استفاده کرده توضیح می دهد که سرزمین به معنی تغییر شکل داده شده ی یک فضای جغرافیائی توسط انسان و تحت تاثیر فرهنگ و اندیشه اوست . به این ترتیب با ساده کردن تعریف کلود رافستن می توان گفت :

سرزمین، فضائی جغرافیائی است که انسان با عمل بر آن به آن هویت بخشیده است .

اقتباس از :

https://fr.wikipedia.org/wiki/Territoire

( ادامه دارد)

مفهوم و مضمون سرزمین

مفهوم و مضمون سرزمین

خطای بزرگ جغرافیدانان در کشورهای عقب مانده و در حال توسعه این است که آمایش سرزمین را یک فعالیت جغرافیائی می شمارند ؛ و به این اعتبار خود را در آن متخصص می دانند ، ؛ حال آنکه جغرافیا ، که همگام با جامعه شناسی - جمعیت شناسی - اقتصاد و .... مطالعات اولیه آمایش را تشکیل می دهد ، تنها تخصصی در « جغرافیای آمایش » ، به معنی بررسی سرزمین ، است ؛ و آنهم سرزمینی که در این خصوص تعریف شده و عملا" تعیین شده است وشامل کل ٌ جغرافیا نمی شود .

با این وجود باز چون در کشورهای عقب مانده و درحال توسعه این تمایل و اهمال وجود دارد که به یک تعریف ، یک نظر و یک مکتب بسنده کنند و از سایر تعاریفی که چه بسا ار جحیت داشته باشند بگذرند به ناچار بخش مطالعه اکتشافی مفهوم آمایش سرزمین را در اینجا می آوریم :

تعریف جغرافیائیِ مضمون سرزمین

در « فرهنگ جغرافیا و فضای جامعه ها » از ژاک لوی و میشل لوسو ، ژان پل فریه * سه تعریف کلٌی که مضامین اصلی سرزمین در جغرافیا را می نمایند مطرح می کند :

سرزمین به منزله « فضائی محدود و خاص از سطح زمین » است . 

نُه تعریف فرعیِ زیر چند و چون شکل گرفتن چنین تعریفی اصلی در طول زمان را توضیح می دهند :

مدتی طولانی مضمون سرزمین به نفع مضمون فضای جغرافیائی که علمی  تر به نظر می رسید در حاشیه قرار گرفته بود .

پس از آن ( تا این اواخر ) اصطلاح سرزمین معادل اصطلاح فضای جغرافیائی بکار می رفت . منتهی اصطلاح سرزمین توسط کسانی که نمی خواستند اصطلاحی صرفا" جغرافیائی بکار برده باشند ترجیح داده می شد .

مدٌت کوتاهی است که این اصطلاح معادل محل یا مکان در اقتصاد و علوم سیاسی به منظور نشان دادن خاص بودن یک شهر یا یک منطقه در مجموعه ای بزرگتر ( چون کلٌ کشور ) ، بکار می رود .

اصطلاح سرزمین گاه به این منظور بکار رفته است که تفاوت واقعیت این مضمون را ثابت کند . بنابر این عقیده سرزمین حاکی از یک واقعیت ، یعنی فضائی اجتماعی شده است حال آنکه اصطلاح فضای جغرافیائی فقط مقوله ای فکری در راه شناخت جغرافیائی است .

( ادامه دارد )

* در سال 1984 / 1362 در دانشگاه اکس - مارسی فرانسه استاد مدیر این وبلاگ بوده است .