مآخذ شناسی آمایش سرزمین (6)

آمارنامه ها ( ۲ ) : (سالنامه های آماری) و...

آمارهای مورد نیاز آمایش سرزمین را شاید بتوان بدوا" به صورت زیر طبقه بندی کرد :

-         آمار های مختصات جغرافیائی

الف : توانمندی های هر محل

ب : بستر های جغرافیائی ( مکان ) مناسب برای هر فعالیت و خدمت ( مثلا" برای احداث راه ، پا ، کابل برق ، و... )

-         آمارهای جمعیت

الف : به عنوان مصرف کنندگان کالاها و خدمات ، به ویژه خدمات عمومی

ب : جمعیت فعال ، نیروی کار ، تولید کننده ( که به همان توانمندی های هر محل نیز باز می گردد )

معمولا" سالنامه ها و گاهنامه های آماری هر محل مناسب ترین منبع برای کسب اطلاعات از اوضاع طبیعی – جغرافیائی ، جمعیت هر محل ، نیازهای آن ، اولویت این نیازها بنابر شاخص های موجود و مقایسه آنها با همین شاخص ها در سایر محل ها و پیشرفته ترین محل ها در سطح جهان ، و نهایتا" امکانات محلی در راه برآورد ت این نیازها ، می باشد .

آنگاه ، به ویژه با توجه به همین امکانات طبیعی و موجود یا توانمندی ها ی محل ، به امکان سنجی رفع این نازها می پردازند که یکی از این امکانات ، مناسب ترین محل استقرار فعالیت مورد نظر ، می باشد (1)

سالنامه های آماری ایران که از سرشماری عمومی ایران در سال 1335 به بعد را در لر می گیرند اصلی ترین مآخذ آماری در آمایش سرزمین ایران محسوب می شوند ؛ مثل :

مرکز آمار ایران . سالنامه آماری کشور 1389 . مرکز آمار ایران . تهران . 1390

آمارنامه سالانه کشور ایران به این صورت از سال 1345 به بعد وجود دارد . از سرشماری عمومی 1335 نیز به همین عنوان ، یا مثلا" « نتایج سرشماری عمومی 1335 » یا « گزارش خلاصه سرشماری عمومی 1335  » و نظایر آن منتشر شده است .

اطلاعات این سالنامه ها نیزشامل برخی از مختصات جغرافیائی کشور ( آمار هواشناسی –پارک های طبیعی – تعدادانواع پرندگان و ... ) می شود .

هواشناسی خود نیز دارای یک سالنامه آماری مستقل است ؛ مثل :

سازمان هواشناسی کشور . سالنامه هواشناسی 85 – 1384 . تهران . سازمان هواشناسی کشور . 1387 .

در مورد خاک های کشور هم با وجود میلیاردها وجوه به قیمت جاری که در اختیار بعضی قرار گرفته است و در واقع حاصل هزینه از بیت المال و زحمات ده ها نفر را مثلا" تحت عنوان « جغرافیای خاک ها » بنام خود چاپ زده اند اطلاعاتی بسیار بسیار ناقص و به اصطلاح جسته و گریخته وجود دارد .

جغرافیای گیاهی و... نیز مطرح اند که منابعی چندان مستقل ندارند .

پس از این بخش ، اطلاعات جمعیتی مطرح می شوند که مثلا" در مجلداتی بنام « سرشماری عنومی نفوس و مسکن » آمده اند و موضوع بخش بعد را تشکیل می دهند .

(1) که گاه وقتی یک تحصیلکرده درجه چندم جامعه شناسی آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان در فلان آموزشگاه درجه چندم فلان کشور نسبتا" کوچک اروپائی در رآس آمایش سرزمین در یک کشور بزرگ و دارای فرهنگ کهن و به خصوص عدالت طلبانه قرار می گیرد بنابر منافع شخصی و حرفه ای و گروهی خود همه چیز را در همین بخش و تقریبا" فقط در « کاربری زمین » می بیند ! .

مآخذ شناسی آمایش سرزمین

 

منابع و مآخذ خارجی – مجازی

منابع و مآخذ جغرافیای آمایش ، و به طور کلٌی آمایش سرزمین ، همه به صورت انتشارات موجود و به زبان پارسی نیستند . امٌا خوشبختانه وجود اینترنت ، بسیاری از آنان قابل شناسائی می نمایند . یکی از راههای دسترسی به اینگونه منابع ، به ویژه در امور سیاسی و استراتژیکی سرزمین ، استفاده از « راهنمای مراکز مطالعاتی جهان » directory of world studies centers  است .

این راهنما که توسط انتشارات معاصر به فارسی نیز ترجمه شده است ( امٌا به روز نیست ) می تواند مراکزی را که خود ماخذ شمرده می شوند معرفی کند ؛ مثل :

-         انجمن مطالعات ایران ( تاسیس 1967 در ایالات متحد در شهر نیویورک )

-         انجمن مطالعات خاور میانه ای آمریکای شمالی

-         انجمن مطالعات خاور میانه ای انگلستان

-         بانک اطلاعات کشورهای جهان (در نیویورک )

-         بنیاد مطالعات ایران ( نیویورک )

-         بنیاد میراث ایران ( لندن )

-         گروه کتابخانه های تحقیقاتی ( ایالات متحد )

-         مرکز مطالعات ایران (  1967.ایالات متحد . نیویورک )

-         مرکز مطالعات توسعه ابن خلدون ( مصر . قاهره )

-         مرکز مطالعات خاور میانه ای دانشگاه کالیفرنیا ( 1984 . ایالات متحد . برکلی )

-         مرکز مطالعات خاورمیانه ای دانشگاه هاروارد ( 1954 . ایالات متحد . کمبریج )

-         مرکز مطالعات خاورمیانه ای دانشگاه یوتا ( 1960 . ایالات متحد . یوتا )

-         مرکز مطالعات خاورمیانه ای و اسلامی دانشگاه برگن ( 1988 . نروژ . برگن )

-         مرکز مطالعات خاورمیانه ای و اسلامی دانشگاه دورهام ( انگلستان )

-         مؤسسه آمریکائی مطالعات ایران ( 1967 . ایالات متحد . نیویورک )

-         مؤسسه انگلیسی مطالعات ایران ( 1961 . لندن )

-         مؤسسه تحقیقات توسعه و سیاست توسعه ( 1995 . آلمان )

-         مؤسسه تحقیقات جغرافیائی آلمان

-         مؤسسه مطالعات شمال – جنوب ( 1976 . کانادا . اتاوا ) 

مآخذ شناسی آمایش سرزمین (5)

آمارنامه ها 

و مشابه آنها  

 

در هرمرحله از آمایش سرزمین ، یعنی مرحله اجرا ، مرحله برنامه ریزی کمٌ و کیف ساماندهی ، و به ویژه مرحله مطالعاتی که مرحله اصلی و نفس آمایش سرزمین است امار سرزمین یا مکان جغرافیائی و نقشه آنجا از ابزاری است که استفاده از آنها بلاشک اجتناب نا پذیر است . هرگز نمی توان بدون نقشه دقیق و آمارهای صحیح مربوطه یک روستا ، شهر تا یک سرزمین را آمایش کرد . این نقشه ها بسته به مرحله و کمٌ و کیف آمایش تفاوت می کنند و هرچه کار آمایش به پیش می رود به نقشه هائی دقیق تر و در واقع تخصصی تر نیاز می یابد . امٌا درگاه ، و به اصطلاح حدٌ دانشجوئی آمار ، همان سالنامه آماری کشور و پس از آن سالنامه آماری استان است ( متاسفانه در ایران حتی اگر نقشه دقیق فلان شهر و روستا وجود داشته باشد آمار سالیانه آنها تهیٌه نمی شود و از این رو کار آمایش شهر و روستا در ایران در شرایط حاضر تقریبا" غیر ممکن است ؛ و اگرهم چیزی به این نام منتشر شده است با حقیقت آمایش سرزمین وفق نمی دهد ) .

مرکز آمار ایران . سالنامه آماریی کشور .

استانداری خوزستان . معاونت برنامه ریزی « دفتر آمار و اطلاعات » . سالنامه آماری استان خوزستان 1388 . تهران . مرکز آمار ایران . 1389 .

تمام استانها دارای چنین آمار نامه ای می باشند .

ایران . وزارت جنگ . سازمان جغرافیائی کشور . فرهنگ جغرافیائی ایران ( آبادیها ) . تهران . دایره جغرافیائی ستاد ارتش . 1330 . 9 جلد .

ایران . وزارت کشور . اداره تقسیمات کشور . فرهنگ آبادیهای ایران . تهران . 1349 .

ایران . وزارت کشور . دفتر تقسیمات کشوری . تقسیمات کشور جمهوری اسلامی ایران . تهران . 1360 .

مرکز آمار ایران . اسامی نقاط شهری و روستائی و شهری از هزار نفر به بالا به تفکیک استان ، شهرستان ، بخش و دهستان بر اساس تقسیمات کشوری 1348 . تهران . 1348 .

مرکز آمار ایران . جغرافیا و اسامی دهات کشور . 3 جلد .

مرکز آمار ایران . شناسنامه های شهرهای ایران سال 1363 . تهران . 1363 .

مرکز آمار ایران . فرهنگ آبادی های استان آذربایجان شرقی.... بر اساس سرشماری سال 1355 . تهران 1355 .

تمام استانها دارای چنین آمارنامه هائی نیز می باشند .

معرفت ، احمد . کوهها و غارهای ایران ( به ضمیمه دانستنی های کوهنوردی ) . تهران . معرفت . 1352 .

مفخم پایان . لطف الله . فرهنگ کوههای ایران . شامل بخشی از نام ها ، جایگاه ، پاره ای از ویژگی های کوههای ایران . تهران . سازمان جغرافیائی کشور . 1352 . 

ایران . وزارت آب و برق . اداره ئیدرولوژی . خلاصه آمار سالیانه رودخانه های ایران . قسمت دوم حوزه آبریزخلیج فارس از بدو تاسیس تا شهریور 1340 . تهران . 1344 . 

 

فرهنگی ، بیژن . نگرشی بر سدهای ایران : گذشته ، حال ، آینده . تهران . کمیته ملٌی سد های بزرگ ایران . 1372 .

وزارت آب و برق (واحد آب ) . کیفیٌت آب رودخانه های ایران ( جلد های متعدد ) . تهران . وزارت آب و برق . 1349 .

مرکز آمار ایران . نتایج آمارگیری از معادن در حال بهره برداری کشور – 1379 . تهران . مرکز آمار . 1380 .

مهراد ، جعفر و همکاران . معادن ایران . شیراز  . کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز . شماره 1 . 1375 .

مآخذ شناسی آمایش سرزمین (۴)

 

منابع جغرافیای طبیعی

پس ازکلیٌات ، یعنی کتاب ها و مجموعه های عمومی ، فرهنگ های جغرافیائی ،دائرة المعارف های جغرافیائی یا دارای بخش های جغرافیائی ، آمارنامه ها ، و به ندرت نیز راهنماهای گردشگری ، نخستین منابع مطالعاتی آمایش سرزمین را منابع جغرافیای طبیعی تشکیل می دهند .

در این حوزه ، قاعدتا" طبیعت به سرعت تغییر نمی کند و کتاب ها طر گذشت زمان ارزش خود را از دست نمی دهند . امٌا در حقیقت امر ، این داوری نسبت به مناطق شهری و تغییرات سریعی که توسط انسان صورت می گیرد صدق نمی کند . در سایر مناطق جغرافیائی نیز اگرچه تغییرات طبیعی چندان سریع نیست ، تغییرات نسبتا" سریع روش های مطالعاتی سرزمین ، افزایش چشمگیر امکانات مطالعاتی ، و در نتیجه پیشرفت شگفت انگیزی که در این حوزه وجود دارد به سرعت منابع قدیمی را ، هرچند هم در زمان انتشار خود بسیار معتبر بوده اند ، کم اعتبار می سازد .

مشخصٌات جغرافیائی ایران که توسط میخائیل پلاتونوویچ پتروف تهیٌه ، توسط حسین گل گلاب به فارسی ترجمه و توسط کتابفروشی دهخدا در سال 1350 چاپ و منتشر شده است امروز دیگر هرگز آن اعتبار چهل سال قبل راندارد . امروزه منابع جدید تری منتشر و در دسترس مطالعه گران جغرافیا به منظور آمایش سرزمین قرار دارند ؛ مثل :

جعفری ، عبٌاس . شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران . تهران .

 گیتا شناسی . 1363

امٌا چنان شناسنامه ای در سرزمینی بسیار پهناور در ایران تقریبا" چیزی جز یک کلیٌات و مدخل در مطالعات جغرافیا برای آمایش نیست و نیاز به مطالعاتی دقیق تر وجود دارد که معمولا" هرچه سرزمین مورد مطالعه محدود تر باشد امکان مطالعه دقیق تر آن بیشتر است ؛ و از این رو شاید مطالعاتی ناحیه ای به صورت زیر برای آمایش کارآمدی بسیار بیشتری داشته باشند :

جعفر پور ، ابراهیم . پژوهش های اقلیمی در غرب ایران از اسد آباد تا کامیاران ، سنندج تا مریوان ، بیجار . تهران . دانشگاه تهران . مؤسسه جغرافیا . بی تا .

هویدا ، رحیم . جغرافیای طبیعی آذربایجان . تبریز . دانشگاه آذر آبادگان . 1352 .

منابع تخصصی در یک بخش از جغرافیای طبیعی ، که معمولا" با «گاهی بیشتر و به صورتی نسبتا" تفصیلی تهیٌه می شوند از ابزار اصلی آمایش سرزمین در آن رشته محسوب می شوند . مثل « جغرافیای خاک ها » یا فراتر از آن « جغرافیای گیاهی »

این مشخٌصات با وجود آنکه اساسا" جغرافیائی هستند ممکن است اصولا" تحت عنوان جغرافیا منتشر نشوند ؛ مثل :

کریمی ، هادی . فرهنگ رستنی های ( گیاهان ) ایران. تهران . انتشارات پرچم .1381 .

گاهی هم به حق تحت عناوینی جغرافیائی و به شیوه ای جغرافیائی منتشر می شوند ؛ مثل :

جوانشیر ، کریم . اتلس گیاهان چوبی ایران . تهران . انجمن ملٌی حفاظت منابع طبیعی ومحیط انسانی . 1355 .  

 

ماخذ شناسی آمایش سرزمین (۳)

اطلس های ملٌی (ایران)

اطلس تاریخی ایران . تالیف استادان منتخب دانشکده ادبیٌات و علوم انسانی دانشگاه تهران  . زیر نظر حسین نصر .

سازمان جغرافیائی کشور . پیشرفت های نقشه برداری و جغرافیائی . تهران . 1355 . ( شامل نقشه ایران هخامنشی ، نقشه دارالخلافه تهران ،نقشه ایران قدیم ، نقشه هیدروگرافی خلیج فارس و دریای عمان ، نقشه کرات و کهکشانها ) .

سازمان جغرافیائی کشور . سازمان نقشه برداری . پیشرفتهای نقشه و نقشه برداری . تهران . 1356 . ( شامل ارتباطا ت ، عمران روستائی و کاداستر زمینهای مزروعی ، عمران شهرها و کاداستر شهری ، آبیاری ، نقشه ابنیه تاریخی ، پوشش عکس کشور ، ژئودزی و تراز یابی ، آموزش نقشه برداری ) .

سازمان نقشه برداری کشور . اطلس ملٌی ایران .تهران . سازمان نقشه برداری کشور :سیاسی – طبیعی – جمعیتی – اقتصادی

سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور . اطلس ملٌی نقشه های موضوعی زمین شناسی و اکتشافی . تهران . سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور . 1383 .

دانشگاه تهران . موء سسه جغرافیا . اطلس اقلیمی ایران . توسط احمد مستوفی ، محمد حسن گنجی و محمد پورکمال . تهران . 1344 .

طرح کاداستر کشور . سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ....

طرح جامع آب کشور

نقشه های مخازن آب زیرزمینی...

نقشه های آبروها ...

نقشه های پل ها ...

و....

نواحی و شهرها

در جغرافیای آمایش هرچه ابعاد سرزمین کوچکتر باشد اهمیٌت و ضرورت دقت در اطلس آن بیشتر حس ٌ می شود :

دانشگاه تهران . مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی . اطلس تهران : تجهیزات شهریر و اوقات فراغت در تهران . تهران . 1348 .

مرکز مطالعات و همآهنگی فرهنگی . اطلس فرهنگی شهرتهران . 1355 .

اطلس ترافیک تهران....

جهاد دانشگاهی شهید بهشتی . طرح توسعه شهری (هادی ) مهریز . تهران . 1363

طرح جامع سیروان

طرح مسکن بومی دزفول

طرح عمران دشت گیلان

* این منابع بنا به امکانات بسیار محدود نویسنده این وب تهیٌه شده است و در واقع یک « کتابنگاری » به شمار نمی رود .